Αποτελεί έναν νεότερο εθνικό μας ποιητή, όπως χαρακτηρίστηκε. Το πνεύμα του ωθεί αυτή τη βαθιά πατριωτική πένα που αναλώνεται στη χάραξη του μεγαλείου της σημαίας και των εννιά γαλανόλευκων λωρίδων. Στα έργα του, κυριαρχεί η Ελλάδα ως ιδανικό και αντικείμενο αγάπης, η πορεία του ελληνικού Έθνους μέσα στους αιώνες, η προσπάθεια δημιουργικής αφομοίωσης του αρχαιοελληνικού πνεύματος και της λαϊκής παράδοσης και της προσφοράς του ελληνικού πολιτισμού στην οικουμένη.
«Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα.
Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα.»
Ο Κωστής Παλαμάς γεννήθηκε στην Πάτρα στις 13 Ιανουαρίου του 1859, αλλά η καταγωγή του ήταν από παλαιά μεσολογγίτικη οικογένεια, που είχε να επιδείξει εθνικούς αγωνιστές και πνευματικούς δημιουργούς κατά τα χρόνια της ελληνικής παλιγγενεσίας. Σε ηλικία επτά ετών, έμεινε ορφανός και από τους δύο γονείς και συνέχισε τη ζωή του στο Μεσολόγγι, με τον θείο του Δημήτριο Παλαμά. Στο Μεσολόγγι, που τόσο αγάπησε και τραγούδησε, έζησε έως το 1875, οπότε έφυγε για την Αθήνα, στην οποία γράφτηκε στη Νομική Σχολή. Δεν άργησε να καταλάβει όμως, πως η πραγματική του κλίση ήταν η ποίηση και εγκαταλείποντας τις σπουδές του, αφοσιώθηκε ολόψυχα στην τέχνη του λόγου και ιδιαίτερα του ποιητικού. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι από τα εννιά του χρόνια έγραφε στίχους και διάβαζε Έλληνες και ξένους ποιητές, κάτι ασυνήθιστο για την ηλικία του.
«Ὦ νέοι, ὦ πρωτοξύπνητοι στὸ φῶς, χαρὲς τ᾿ Ἀπρίλη,
ἀπὸ τοὺς πράσινους κορμοὺς γίνοντ᾿ οἱ ἄσπροι στύλοι!
Στὴ χώρα ἐσεῖς οἱ λειτουργοὶ κι οἱ λατρευτάδες εἶστε·
δὲ φτάνει· ἐμπρὸς! γιὰ τοὺς Θεούς, ὦ νέοι, πολεμεῖστε.»
Υπήρξε ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας και μία από τις σπουδαιότερες πνευματικές φυσιογνωμίες του νέου Ελληνισμού. Αποτέλεσε κεντρική μορφή της λογοτεχνικής «γενιάς του 1880» και της αποκαλούμενης «Νέας Αθηναϊκής Σχολής», η οποία συσπείρωνε νέους ποιητές, που αντιδρούσαν στις υπερβολές και την «ανηθικότητα» του ρομαντισμού και ενδιαφέρονταν για την καθιέρωση της δημοτικής στον ποιητικό λόγο. Προς ένδειξη ευγνωμοσύνης για την ποιητική του προσφορά, η ελληνική πολιτεία διόρισε τον Παλαμά στις 15 Οκτωβρίου 1897, γραμματέα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι, όταν ο Παλαμάς παρουσιάστηκε για να αναλάβει υπηρεσία, ο τότε Πρύτανης του Πανεπιστημίου, Αλκιβιάδης Κρασσάς, του είπε: «Ελπίζω, κύριε Παλαμά, τώρα που έχετε μια αξιοπρεπή θέση, ότι θα παύσετε να γράφετε ποιήματα». Ευτυχώς, για την ελληνική λογοτεχνική βιβλιογραφία, ο Πρύτανης δεν επαληθεύτηκε και έτσι, ο ποιητής τον ίδιο χρόνο με τον διορισμό του εξέδωσε τη συλλογή «Ίαμβοι και Ανάπαιστοι», που αποτελεί σταθμό στο έργο του.
Μίκης Θεοδωράκης: «Ο Παλαμάς είχε μεγαλύτερη επιρροή από 10 Πρωθυπουργούς.»
Το μεγαλείο του γραπτού έργου του Κωστή Παλαμά αντλείται από το γεγονός ότι κατάφερε να δημιουργήσει ένα κράμα ποιητικής συνέχειας και διαχρονικότητας, συνονθυλεύοντας τις τρείς εποχές του ελληνικού πολιτισμού. Αρχής γενομένης, από τον πρώτο Έλληνα ποιητή, τον Όμηρο, ως σύμβολο του πρώτου και συνεπώς αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, επεκτεινόμενος στις αγγελικές μελωδίες του Ρωμανού του Μελωδού, της ενσάρκωσης της ελληνικής βυζαντινής ποιητικής τέχνης και καταλήγοντας στον πιο κοντινό σε εμάς Ανδρέα Κάλβο, ο οποίος καθιέρωσε το δημοτικό μας τραγούδι και κατ’ επέκταση συμβολίζει τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό.
«Ὁ Ἀκρίτας εἶμαι, Χάροντα
δὲν περνῶ μὲ τὰ χρόνια.
Μ᾿ ἄγγιξες καὶ δὲ μ᾿ ἔνοιωσες
στὰ μαρμαρένια ἁλώνια;»
Τα πιο γνωστά στο απλό κοινό, έργα του όπως ο «Δωδεκάλογος του Γύφτου», «Ὁ Διγενὴς κι ὁ Χάροντας», «Τὸ σπίτι ποὺ γεννήθηκα» κ.ά. είναι απλά ένα ψήγμα στην ατελεύτητη ποιητική, και όχι μόνο, προσφορά του. Μέσα στην τόση μεγαλοσύνη αυτού του πνεύματος, υπήρξε και μία γωνιά για την Κύπρο μας. Με το ποίημά του «Κύπρος» (1904), ο Παλαμάς πλέκει ένα αληθινό εγκώμιο για την «…Κύπρο την αέρινη, στη Μακαρία τη γη…», όπως την αποκαλεί. Η απύθμενη παρακαταθήκη του Παλαμά απαιτεί λογοτεχνική οξυδέρκεια και ατέλειωτες σελίδες, προκειμένου να παρουσιαστεί και να αναλυθεί. Το βάθος, το νόημα και η ουσία των έργων αυτού του τεράστιου πατέρα των ελληνικών γραμμάτων αποτελεί φωτοδότη της δημοτικής ελληνικής ποίησης, αλλά και της εθνικής «ομοιοκατάληκτης φωνής».
«Τὸ σπίτι ποὺ γεννήθηκα κι ἂς τὸ πατοῦν οἱ ξένοι,
στοιχειὸ εἶναι καὶ μὲ προσκαλεῖ· ψυχή, καὶ μὲ προσμένει.
Τὸ σπίτι ποὺ γεννήθηκα ἴδιο στὴν ἴδια στράτα
στὰ μάτια μου ὅλο ὑψώνεται καὶ μ᾿ ὅλα του τὰ νιάτα.
Τὸ σπίτι, ἂς τοῦ νοθέψανε τὸ σχῆμα καὶ τὸ χρῶμα·
καὶ ἀνόθευτο καὶ ἀχάλαστο, καὶ μὲ προσμένει ἀκόμα.»
Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών την 27η Φεβρουαρίου 1943. Η κηδεία του τελέστηκε την επομένη, στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών και κατέληξε σε αντικατοχικό συλλαλητήριο, μιας και η Ελλάδα βάδιζε στα πέτρινα χρόνια της κατοχής. Αυτός ο βαθιά σκεπτόμενος και πνευματικά αστείρευτος Έλληνας, έχοντας συλλάβει την έννοια του Έλληνα πατριώτη, αποτελεί πατέρα και πηγή έμπνευσης για τους μετέπειτα Έλληνες ποιητές, αλλά και απλούς καθημερινούς ανθρώπους.
«Ἐδῶ στὸ ἑλληνικὸ τὸ χῶμα,
τὸ στοιχειωμένο καὶ ἱερό,
ποὺ τὸ ἴδιο χῶμα μένει ἀκόμα
κι ἀπ᾿ τὸν ἀρχαῖο τὸν καιρό.»
Γραφείο Τύπου
Π.Ε.Ο.Φ Θεσσαλονίκης
